Bureaucratie

Iedereen is op de een of andere manier of in bepaalde mate, behoudend. Iedereen heeft bepaalde vaste patronen; zelfs de persoon die zich de grootste vrijdenker noemt. Voor hem is vrij denken ook een vast patroon, waar hij aan vast houdt

Dat we allemaal (tot op zekere hoogte) behoudend zijn, heeft op zich veel goede kanten. Het zorgt ervoor dat we over zaken nadenken, beargumenteren en voor en nadelen afwegen. Dat doen we dan wel vanuit ons eigen gezichtspunt, maar als je dat combineert met de gezichtspunten van anderen, kan er iets heel goeds tot stand komen. Juist de discussie met elkaar geeft nieuwe kansen op ontwikkeling en groei. Een oud Frans spreekwoord verwoordt dit mooi: "Uit de botsing der meningen ontspringt de waarheid.

Er zit echter ook een andere kant aan behoudendheid. Die van het vasthouden aan bestaande patronen, louter en alleen om de instandhouding daarvan. Vanuit dit gedrag, kun je zeggen, vloeit ook bureaucratie voort. Bureaucratie wordt wel omschreven als "een sfeer van traagheid en starheid door te veel ingewikkelde regels en een te grote macht van ambtenaren".

Het is niet tegen te spreken dat de overheid geïdentificeerd wordt met de term bureaucratie. Je ziet het ook in grote mate bij heel veel overheden en overheid gerelateerde instellingen. Voor een deel is er ook niet aan te ontkomen. Een overheid moet nu eenmaal zaken als rechtmatigheid, rechtszekerheid, rechtsgelijkheid en (het voorkomen van) precedentwerking, hoog in het vaandel hebben en houden. Dat maakt overheden minder flexibel dan commerciële bedrijven en het werkt bureaucratie en een strakke, starre regelgeving in de hand. Een overheid moet alle beslissingen kunnen beargumenteren en kunnen aangeven dat aan alle principes is voldaan. Dat is nodig in de richting van de burger, maar is ook een vorm van zelfbescherming van de overheid zelf.

Een discussie over bureaucratie is dan ook lastig. Als je aan de ene kant als burger vastloopt in de starre patronen van een overheid en het daarbij behorende gedrag, ben je op zijn zachtst gezegd ontevreden. Teleurgesteld, boos, gefrustreerd, etc. zijn gevoelsmatig misschien zelfs betere termen. Aan de andere kant zul je er als burger op staan dat de hierboven genoemde principes van goed bestuur ook voor jou gelden. Het is dan als "gemiddelde burger" lastig tussen de twee de goede balans te vinden.

Als overheid mag je dat ook niet zonder meer van een burger verwachten. Hij heeft contact of relatie met een overheid omdat dit vanuit zijn eigen belang nodig is. Dat belang strookt niet altijd met het belang dat een overheid dienen moet. Dit schept de verplichting voor de overheid om steeds uit te leggen waarom er op een bepaalde manier gehandeld wordt of moet worden. Daarbij past het dus niet dat er te snel vanuit gegaan wordt dat een burger "het wel snapt". Jammer genoeg zijn er te vaak en teveel voorbeelden van het onvermogen (misschien zelfs soms wel onwil) om burgers goed te informeren en ook te controleren of hetgeen er gezegd is, ook gesnapt wordt. Dat zijn de situaties waarin burgers, maar ook ambtenaren over de kook raken.

Naast goed informeren, is het ook nodig dat een overheid steeds minder zoekt naar wat er mag, maar vooral zoekt naar wat er kan. Dat zal de onvrede bij burgers stevig verminderen en maakt het uitleggen van het handelen door de gemeente een stuk makkelijker. Of je intern meer of minder bureaucratisch georganiseerd bent, is voor een burger dan niet of nauwelijks relevant is. Hij wordt immers goed geholpen en snapt waarom de gemeente handelt zoals ze doet.

Behoudendheid zie je ook op kookgebied. In de winter eet je stamppotten en zomers een frisse salade. In het verlengde van hetgeen ik hierboven schreef, heb ik ook voor een zekere mate van behoudendheid gekozen: een echt traditioneel recept. Ik denk in Nederland zelfs een van de toppers op eetgebied. Het is op restaurantniveau zeker niet het hoogst culinair denkbare, maar: nou en?! Wat is er fijner dan in familiekring of met vrienden, heerlijk te genieten van een lekkere pot rode kool met appeltjes, geserveerd met aardappelpuree en hachee? Tegen deze vorm van behoudendheid kan niemand iets hebben.